Guernica, vandaag of lang geleden

Een museum ter nagedachtenis aan de eerste keer dat burgerbevolking in een conflict gebombardeerd werd. Duitse en Italiaanse vliegtuigen gooiden op 26 april 1937, op een gewone normale marktdag midden in de Spaanse burgeroorlog, meerdere bommentapijten op het stadje Guernica, nu Gernika volgens de baskische spelling. Afweergeschut was er vrijwel niet. Er stierven die dag ruim zestienhonderd onschuldige bewoners in een dag. Het plaatsje as bijna volledig vernietigd.

De facistische vrienden van Franco (Duitsland en Italië) hielpen hem in zijn oorlog tegen de linkse republikeinen met dit nieuw wapen. Niet vechten tegen de legers, maar het breken van het verzet door onschuldige mensen te bombarderen. Het was het begin van een manier van oorlogvoering die daarna nog vaak gebruikt is. Een grote luchtaanval op een burgerbevolking. Na het bombarderen en de overwinning van Franco heeft het regime het maximale gedaan om het verhaal te laten verdwijnen. Mensen die erover praatten werden geïntimideerd of erger.

Het is een klein museum. De naam (Museo de la Paz, oftewel vredesmuseum) is wel groots. Het zijn niet meer als een paar zaaltjes, veel foto’s en lange teksten. De kern is een zaaltje waar we in een nagebouwd kamertje uit die tijd gaan zitten, de moeder verteld hoe het leven was onder de continue dreiging van de gevechten. Dan horen we de sirenes en veranderd het kamertje in een gebombardeerde ruimte, een kind zingt. In een andere zaal vertellen een paar overlevende op een latere leeftijd wat ze van die dag herinneren. De Duitse regering was het in ieder geval vergeten, pas in 1997 hebben ze toegegeven dat ze betrokken waren bij die bombardementen. Voor Hitler was het een oefening, die hij daarna nog vaak heeft gebruikt.

Waarschijnlijk was alles verdwenen tussen alle andere oorlogsellende als Picasso niet de opdracht had gekregen van de Spaanse regering om er een schilderij van te maken voor de wereldtentoonstelling in Parijs later in 1937, het hing er in de Spaanse Expo. Een enorm doek van 3.80 bij 7.80.

Het hangt nu, zoals Picasso had afgesproken, dat het na de dood van Franco naar Madrid zou komen. Franco overleed in 1975, twee jaar na Picasso, dus hij heeft dit nooit mogen meemaken. Het doek heeft hiervoor over de hele wereld gezworven, het is ook in het Stedelijk museum in Amsterdam geweest. Het hing in het MoMA in New York en was onderdeel van de anti Vietnam betogingen in Amerika. Het blijft een geweldig, mooi, treffend schilderij. Kunst kan het verschil maken in de wereld.

Naast het bombardement zelf en het unieke werk van Picasso besteed het museum ook nog aandacht aan de universele verklaring van de rechten van de mens, zoals die in Genève, na de tweede wereld oorlog in 1948is vastgelegd. Het bombarderen van burgerbevolking is daarin niet toegestaan. Met drie onderwerpen en teveel tekst leidt het af van de kern, want er zijn nog genoeg landen die, met veel geavanceerde wapens, iedere dag de burgerbevolking bombarderen of aanvallen. Dat wordt nergens in het museum benoemt, maar is wel wat je voelt, en dat doet pijn. Ook op vakantie.

Bijna negentig jaar later is er nog steeds geen manier om dit te voorkomen of te bestraffen. En het museum lijkt meer indruk te hebben gemaakt als de slachtoffers.

Na het museum en een korte wandeling door het dorp rijden we door naar onze volgende staanplaats op tien kilometer afstand. Een mooie baai, met een sterren restaurant. Op het terras, een paar pixto’s en goed glas wijn om alles te verwerken. Ook al is dat eigenlijk onmogelijk, zeker in alle conflicten die er nu zijn en de bommen die dagelijks op burgers vallen,.

Als ons glas wijn leeg is begint het zachtjes te regenen. Het stopt met zachtjes en de volgende vierentwintig uur hoost het bakstenen, zonder een droog moment.